Čovjek, koji je sa vlasti svrgnuo Miloševića, a Srbiju poveo novim putem, poginuo je u martu 2003. godine, pogođen metkom atentatora. Njegov neobičan život.
Tekst: Gerald Praschl (2003. Das Leben des Zoran Dijndjic ), objavljeno u Horch&Guck, Časopisu građanskog komiteta 15. januar. Berlin. Den Text auf Deutsch finden Sie hier.
«Srbija je bila bastion koji je branio evropsku kulturu, religiju i cjelokupno evropsko društvo. Stoga je nepravedno, čak oprečno istoriji i apsurdno, da se danas uopšte diskutuje o tome da li Srbija spada u Evropu. Srbija je uvijek bila dio Evrope, i ranije na svom sopstvenom putu, ali na putu koji je odgovarao njenom istorijskom osjećaju i njenom dostojanstvu. U tom smislu izgrađujemo bogato i demokratsko društvo koje daje svoj doprinos za zajedničku dobrobit ovog prekrasnog prostora i jedne zemlje koja nepravedno pati, ali koja će uz pomoć svojih progresivnih snaga doprinjeti stvaranju jednog boljeg i srećnijeg svijeta.»
Ovo bi mogle biti i riječi Zorana Đinđića. On se rado bavio «srpskom» temom, posebno u svojim govorima koje je držao na svom srpskom maternjem jeziku, da bi na taj način prodro do srca svojih zemljaka koji su u međuvremenu zbog nacionalnog sloma Srbije većinom postali depresivni i dezorijentisani. Ovaj citat potiče, međutim, od Đinđićevog dugogodišnjeg zakletog neprijatelja, srbijanskog komunističkog vođe, Slobodana Miloševića. Ove riječi su dio govora koji je Milošević održao na Kosovu 28. juna 1989. godine pred dva miliona pristiglih Srba. Razjareni medijski događaj na kojem je Milošević samo nejasno nagovjestivši prizivao «sudbinu Srba», je opravdano kod svih stanovnika nesrpske nacionalnosti tadašnje Jugoslavije izazvao strah kao i mračnu , nažalost opravdanu, slutnju o velikoj nesreći. Posmatrano iz današnjeg ugla, poziv kojim je Milošević završio svoje obraćanje 28. juna, zvuči kao čisti sarkazam: «Neka žive mir i bratstvo među narodima!»
28. juni se slavi kao Vidovdan, to je dan slavenskog nacionalnog sveca. To je za Srbe uvijek bio poseban datum. Na taj dan je 1389. godine turska vojska na Kosovu polju kod Prištine porazila slavenske ratnike srpskog kralja Lazara i njegovog vojskovođe Miloša Obilića. Preko 500 godina je čitav Balkan bio pod osmanskom vlašću. I danas slike o tragičnoj junačkoj smrti srpskih vojnika koji su željeli da odbrane na Kosovu polju hrišćanski Zapad ukrašavaju zidove mnogih soba srpskih porodica.Ako se izuzme sva patetika i izvrtanje istorijskih događaja, istorija ove bitke na Kosovu polju je važan i ineresantan dio nacionalnog identiteta ove zemlje. Nakon propasti Otomanskog carstva , početkom 20. vijeka, vlast u Jugoistočnoj Evropi će preuzeti Austrougaska monarhija . Na Vidovdan 1914. godine je u srpski nacionalista Gavrilo Princip u Sarajevu pucajući usmrtio austrijskog prestolonasljednika Franca Ferdinanda. Nakon 4 godine rata Austrougarska monarhija je nestala sa zemljopisne karte, a srpski kralj Aleksandar Karađorđević je osnovao Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca, koja se od 1929. godine zvala Jugoslavija i koja je bila pod srpskom upravom. Stoga ne čudi da je Zoran Đinđić, u kratkom periodu u kojem se nalazio na čelu Srbije, izabrao baš datum kada se proslavlja Vidovdan, 28. juni 2001. godine, da bi pokazao cijelom svijetu da je za Srbiju počelo jedno bolje vrijeme. Tog dana je naredio da specijalne jedinice policije odvedu iz njegove vile u Beogradu Miloševića koji je već bio lišen moći, te ga isporučio Međunarodnom tribunala za ratne zločine na prostoru bivše Jugoslavije.
Đinđićeva Srbija
Dok je beskrupulozni silnik Slobodan Milošević Balkanom širio rat, smrt i samovolju, region se nalazio u središtu međunarodnog interesovanja. Tim događajima su se bavile vlasti u Vašingtonu, Moskvi, Pekingu, NATO-centrala u Briselu, evropski šefovi država, tajne službe, papa u Rimu, CNN-centrala u dalekoj Atlanti. Talkshow-emisije na svim kanalima su predstavljale generale, političare i profesore kao «eksperte za pitanje Balkana». Između raznih fudbalskih rezultata tog vikenda i masnih viceva za njemačkim stolovima za stalne goste se opušteno i tečno žuborilo o tome, lomeći jezik zbog imena političara ili naziva južnoslovenskih gradova u kojima često nema vokala. A stotine hiljada su demonstrirale po evropskim ulicama protiv «bombardovanja Srbije». Nikada ni prije ni nakon Miloševića Srbija nije uživala u tolikoj eksponiranosti. Otkad se Milošević nalazi u svojoj zatvorskoj ćeliji, Srbija je ponovo ono što je i bila: mala, idilična zemlja, kada se radi o njenim pejzažima, ali u privrednom i društvenom smislu potpuno uništena zemlja na naličju Evrope. Ono što je Zoran Đinđić kao političar koji stremi budućnosti za samo dvije godine uradio za svoju zemlju kao srbijanski predsjednik vlade, pojavljivalo se u političkim rubrikama zapadnih novina ipak samo povremeno kao kratka vijest. Prava ironija istorije je da je zapravo njegova nasilna smrt konačno opet Srbiju gurnula na naslovne strane.
Od oficirskog sina do disidenta
Zoran Đinđić je rođen 1. avgusta 1952. godine u Bosanskom Šamcu kao sin srpskog oficira Jugoslovenske armije koji je tada bio stacioniran u ovom gradiću koji leži na rijeci Savi na krajnjem sjeveru Bosne, a koji je većinom naseljavalo hrvatsko stanovništvo. Početkom 70-tih godina je upisao studij filozofije na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradu. Zbog svoje uvjerljivosti, ali i sposobnosti za strategiju sticanja političke moći, postao je vodeća ličnost među studentima. 1974. godine je pokušao da na Univerzitetu osnuje studentsku organizaciju koja ne bi zavisila od komnističkih masovnih organizacija. To mu je donijelo ne samo izacivanje sa fakulteta, nego i kaznu zatvora u trajanju od nekoliko mjeseci. Nakon što je pušten iz zatvora, otišao je u Njemačku, gdje je nastavio da studira filozofiju, prvo na Univerzitetu Frankfurt na Majni, a potom i na Univerzitetu Konstanc. Jedan od njegovih profesora je bio i Jirgen Habermas. Iz ovog perioda svog studija na Univerzitetu Frankfurt/M. Đinđić je rado i često od srca pričao anegdote o jednoj knjižari pod nazivom Karl-Marks-knjižara u kojoj je najviše volio da kupuje knjige iz oblasti filozofije, gdje je upoznao i tadašnjeg prodavača knjiga Jošku Fišera. Sudbina će ih spojiti dvije decenije kasnije i povezati prisnim prijateljstvom. Tada su se razlikovali ne samo njihovi politički ciljevi, nego i predstava o tome, kako se oni mogu ostvariti. Mladi Đinđić je, uprkos tome da su u njegovoj zemlji u odnosu na tadašnju Zapadnu Njemačku vladale daleko teže prilike, zastupao mišljenje da se njegovu zemlju može promijeniti, samo ako se ide demokratskim putem, bez upotrebe sile, a koji bi bio orijentisan na stvaranje saveza. Mladi Joška Fišer je to još morao da nauči, uspješno doduše, što je pokazala istorija. 1979. godine Đinđić je doktorirao kod profesora Alfreda Velmera u Konstancu na temu Marksova kritička teorija društva i problematika dokazivanja. Neposredno nakon toga se vratio u Jugoslaviju. Uprkos tome da je politički bio kažnjavan, dobio je mjesto docenta na Univerzitetu u Novom Sadu, a nakon popuštanja komunističkog sistema nakon Titove smrti 1980. godine postao je i profesor. 80-tih godina se više angažovao politički, izvan okvira državne partije Saveza komunista Jugoslavije. Tako je javno kritikovao zahtjev koji su zastupali mnogobrojni srbijanski političari i koji je u narodu bio veoma popularan za ukidanje autonomnog statusa Kosova nastanjenog Albancima, te je tako zastupao jednu umjereniju srpsko-nacionalnu struju.
Miloševićev sistem: krivotvorenje izbora i narodno zastupništvo
80-tih godina su SFR Jugoslaviju potresali sve više brzo propadanje privrede i nacionalna napetost. 1986/1987. godine je prvi put hiperinflacija otjerala prije svega «male ljude» u bijedu i siromaštvo. Nacionalnih netrpeljivosti je bilo sve više u ovoj mnogonarodnoj državi koja se prvo nalazila pod srpskom, a potom pod komunističkom upravom.
Privrednim slomom zemlje su na vrh isplivali populisti koji su ubrzo otkrili da svojim govorima obojenim srpsko-nacionalnim tonovima mogu više da dobiju, nego komunističkim frazama. Tadašnji predsjednik Komunističke partije Srbije, Slobodan Milošević, je ovu igru odigrao najuspješnije. Na prvim višestranačkim izborima u Jugoslaviji 1990. godine je njegova partija, koja se sada zvala Socijalistička partija Srbije, odnijela nadmoćnu pobjedu. Tek na sljedećim izborima 1992. godine ( na kojima se Miloševiću predbacuje da je lažirao izbore) su dobili i političari iz drugih partija više uticaja u parlamentu, a oni su,. doduše, zastupali još znatno radikalniji nacionalizam: srpsko-monarhistička partija Srpski pokret obnove, SPO, Vuka Draškovića i Srpska radikalna stranka, SRS, Vojislava Šešelja. U to vrijeme Demokratska partija , kojoj su 1990. godine kumovali Zoran Đinđić i drugi političari, pretežno iz intelektualnih krugova, se nalazila na marginama dešavanja. Ona je, ipak, na prvim parlamentarnim izborima 1990. godine dobila 7 od 249 mandata. Uzrok, da je Miloševićeva Socijalistička partija sa 46% glasova dobila 194 mandata (77,6% svih mjesta u parlamentu), se nalazio u većinskom izbornom sistemu koji je uvrdila nekadašnja vladajuća partija, čime su bivši komunisti željeli zadržati svoju vlast. Jugoslovenski izbori 1990. godine su imali još jedan važnu posljedicu: Uprkos sistemu izbora koji je davao prednost nekadašnjim komunistima sa njihovom organizacijom koja je pokrivala sve dijelove zemlje, novoosnovana Hrvatska demokratska zajednica, HDZ, koju je u tadašnjoj Socijalističkoj republici Hrvatskoj osnovao Franjo Tuđman, bivši general, kojeg je Tito progonio kao «hrvatskog separatistu» je odnijela snažnu pobjedu sa 55 od ukupno 80 mjesta u hrvatskom regionalnom parlamentu. Raspad Jugoslavije je pobjedom pretežno etnički definisanih partija na obje strane još samo bio pitanje vremena. Međunacionalni konflikt i raspadanje zemlje bacila su u sjenu sva u stvari mnogo važnija pitanja zemlje, poput uzdrmane privrede, osiromašenog stanovništva i kriminaliteta i korupcije koji će uskoro prevršiti svaku mjeru. Govorima, u čijem središtu se nalazi uvođenje demokratije u zemlju po primjeru Zapada ili «put Srbije u Evropu», nisu donosili pobjedu na političkoj sceni Srbije, između ostalog i zbog toga, što je Miloševićev režim kao i nekada u doba komunizma praktično kontrolisao sva sredstva informisanja.
Đinđićev stav o ratu u Bosni
I govori Zorana Đinđića su u tom periodu obojeni sve više srpsko-nacionalnim tonovima, prije svega u intervjuima spskim medijima i u obraćanjima na svom maternjem jeziku. Kada se rat, koji se prvo rasplamsao između Hrvatske i Srbije, u proljeće 1992. godine prenio i na Bosnu, Đinđić je zahtijevao « zajedničku državu za sve Srbe», a s tim i etničku podjelu Bosne. Po pitanju Kosova se više nije zalagao za autonomiju tamošnje albanske manjine, nego je čak sa svojom partijom tražio mjere koje bi ograničile visoku stopu nataliteta kod kosovskih Albanaca. Kada je NATO zbog masakra koji je počinila srpska artiljerija u opkoljenom Sarajevu , od Srba ultimativno zatražila povlačenje svog teškog naoružanja iz okoline Sarajeva, Đinđić je čak demonstrativno otputovao u glavno sjedište bosanskih Srba na Palama, da bi pokazao svoju solidarnost sa čvrstim stavom tadašnjeg vođe Srba, Radovanom Karadžićem. A kada se krajem rata 1995. godine srbijanski predsjednik Milošević zbog međunarodnih pritisaka morao distancirati od bosanskih Srba, koje je predvodio Karadžić, Đinđić se, dajući intervjue srbijanskim novinama, i dalje zalagao za konfederaciju Republike Spske sa Jugoslavijom, koja se sada još samo sastojala od Srbije i Crne Gore. Njegov oportunizam, koji je imao za cilj da Miloševiću preuzme vlast i Srbiju povede novim putem, u to vrijeme nije imao granica. U novinskim izjavama i razgovorima sa političarima sa Zapada moglo se,pak, diviti jednom sasvim drugom Zoranu Đinđiću. Tamo je harizmatično, na tečnom njemačkom ili engleskom, objašnjavao svoju težnju nastanka jedne demokratske Srbije, koja napreduje i koja će biti otvorena prema svijetu i pri tom povezana sa Zapadom. Svoj stava o stvarnoj aneksiji srpskih oblasti u Bosni od strane preostalog srpskog dijela Jugoslavije je zastupao i na međunarodnoj sceni, iako to niko tamo nije želio čuti. Odgovarao je ustrajno od «multietničke države» koju zapadne države žele da održe po svaku cijenu nakon svoje intervencije u Bosni 1995. godine. Umjeso toga je tražio jasne, međunarodno zagarantovane granice između entitetskih linija. Rat je ostavio iza sebe previše mržnje, da bi ljudi jednostavno mogli ponovo živjeti u jednoj državi. On je smatrao, da bi jasno definisane granice između entiteta mogle prije doprinjeti tome da se trajno uspostavi mir.Ako bi ljudi sa obje strane granice dovoljno dugo živjeli nezavisno jedni od drugih, spoznali bi, da im može samo donijeti privredne i političke prednosti, ako bi održavali dobre diplomatske veze i mirno jedni s drugima se trgovali, ili izmjenjivali kulurne vrijednosti.
Đinđić kao gradonačelnik Beograda
Nošen svojim dubokim patriotizmom, za svoj životni cilj, da stvori demokratsku, naprednu Srbiju u političkom središtu Evrope, Đinđić je bio spreman da sklopi pakt i sa đavolom. Izrazit dokaz za to je 1996. godina, kada je zajedno sa sumnjivim srpsko-monarhistički opredjeljenim političarem Vukom Draškovićem i njegovom partijom SPO na izborima ušao u koaliciju pod nazivom Zajedno, a čiji cilj je bio da se Milošević što je brže moguće svrgne sa vlasti. Iako su potrajale cenzura štampe i izborne manipulacije, koalicija Zajedno je ipak postigla već uspjeh na sljedećim izborima 3. novembra 1996. godine. Milošević je, doduše, ostao na vlasti, ali je širom zemlje koalicija Zajedno dobila 23,8% glasova. A u glavnom gradu Beogradu, u kojem živi prosvjećeno građanstvo, je ova koalicija čak, za razliku od velikog dijela zemlje, dobila većinu. Tim je ovoj koaliciji Đinđića i Draškovića pripalo mjesto gradonačelnika. Milošević je bez okolijevanja jednom izmanipulisanom odlukom suda proglasio izbore nevažećim, nakon čega su Beograđani izašli na ulice. Od početka novembra 1996. godine do februara 1997. su se svakodnevno održavale masovne demonstracije koju se zahtijevale da se priznaju rezultati izbora. To su bile demonstracije protiv režima u takvom obimu, kakav grad još nije doživio. U govorima, koje je Đinđić držao na ovim demonstracijama, plijenio je čak u ovoj revolucionarnoj situaciji racionalnim argumentima i svojim umjerenim, ali po datom pitanju energičnim nastupom. Za zemlju, za koju je do sada bilo uobičajno da političari u svojim govorima najradije psuju i galame, patrijarhalno tapšu po ramenima, svoje glasače napijaju jeftinom rakijom, i po starom običaju iz borbe im se obraćaju na «ti», Zoran Đinđić je bio veliki učitelj političke kulture ponašanja. Nakon 75 dana neprekidnih i uz povremene napade srbijanske policije mirnih demonstracija, koje su i internacionalno izazvale veliku pažnju i pobrinule se da se i na Miloševića izvrši međunarodni pritisak, izbori su priznati i Zoran Đinđić je u februaru 1997. godine izabran nakon 1945. godine za prvog gradonačelnika Beograda koji nije bio komunista. Kao prvo što je učinio, nakon što je stupio na ovo mjesto, je uklanjanje sa gradske vijećnice crvene petokrake, simbola jugoslovenskih komunista. Đinđić je ostao samo 7 mjeseci na ovom položaju, jer se ubrzo raspala opoziciona koalicija sa maniačkim populistom Draškovićem. Istovemeno je Đinđić bio izložen raznim šikaniranjima režima. Ali on je pokazao da je pad starih komunista, «Old –Boy-Network-a» , ratnih profitera i kriminalaca bio moguć demoratskim sredstvima. Interesantna je u ovom kontekstu i strategija koja je prvi put imala uspjeha tada u Beogradu, jer se sigurno može uporediti i sa situacijom u drugim zemljama koje su trpile diktatorsku vlast.
Đinđićeva politika prema Zapadu
Fijasko Miloševićevog režima na vanjsko-političkom planu je za većinu Srba postao očigledan nakon što je 1995. godine prinudno uspostavljen Dejtonski mirovni sporazum. Nakon što mirovna politika UN i Evropske unije nije donijela uspjeha u bosanskom konfliktu, SAD i njeni NATO-saveznici su istovremeno višednevnim bombardovanjem srpskih polažaja u Bosni i diplomatskim pritiskom na ostale dvije strane u sukobu, Hrvate i Muslimane, koje su se uostalom već godinama naoružavale uz pomoć US-snaga, izvršili pritisak na sve tri strane da sjednu za pregovarački sto. Dejtonski mirovni sporazum, koji je trajno okončao rat, je doveo do posljedica koje su posmatran iz ugla Miloševićevih pristalica smatrane neprikladnim. Sve srpske oblasti u Hrvatskoj su ostale trajno u okviru države Hrvatske, a sve srpske oblasti u Bosni dio bosanske države. Ono što ni embargo Ujedinjenih nacija protiv preostalog dijela Jugoslavije, ni brza propast srbijanske privrede kao posljedice rata nisu uspjeli, sada je po prvi put nastupilo: promjena raspoloženja u korist režima. Đinđić je tako uspio, ukazavši na to, da će njegova politika približavanja zapadu donijeti Srbima više koristi nego nego što bi se to postiglo konfrontiranjem, da pridobije bar obrazovane slojeve stanovništva. Sasvim slično kao i opozicioni pokreti protiv komunizma u isočnoj Evropi 1989/90. Đinđić je tražio promjenu bez nasilja, iako je imao posla sa režimom koji je kroz rat i ubistva tajne službe potpuno bio na sve oguglao. On je to radio i iz pragmatičnih razloga. Njegovi pomagači u velikim gradovima, pretežno građanskog porijekla, teško da bi bili dorasli vojničkim razračunavanjima sa režimom. Osim toga, Đinđić bi tako svoj najvažniji cilj, da Srbiju transformiše u jednu miroljubivu, demokratsku, pluralističku državu, ugušio već u zametku. «Odgoj u demokratsku državu» je bila njegova najveća briga, a nedemokratska promjena vlasti bi to učinila nevjerovatnim. Osim toga Đinđić je od početka računao na političku i finansijsku pomoć zapadnoevropskih demokratskih država, koju bi samovoljnom upotrebom sile stavio na kocku. Nakon Đinđićeve prve pobjede na izborima 1996/97. godine, i politički pritisak «Apeasement-političara» Zapadne Evrope je bio taj, koji je Miloševića pokrenuo na popuštanje. Naročito su vlade Njemačke i Francuske nakon privremenog prekida rata 1995. godine uspostavile intenzivne kontakte sa Beogradom. 1996. godine je tadašnji ministar vanjskih poslova Njemačke, Klaus Kinkel, otputovao Miloševiću, i nakon toga se hvalio da je diktatoru dao dobre prijedloge, kako da ponovo popravi svoj na Zapadu poljuljani ugled. Blagonaklono se prelazilo preko počinjenih užasnih pokolja, koje je naposljetku 1995. godine, na primjer u istočnobosanskoj Srebrenici, počinila od strane Beograda naoružana srpska vojska koja je učestvovala u građanskom ratu u Bosni. Tamo je Vojska Republike Srpske pod komandom Ratka Mladića zarobila 8000 muslimana, ubila ih na fudbalskom stadionu, a potom buldožerima zatrpala u masovnim grobnicama. To je od kraja Drugog svjetskog rata, izvan Sovjetskog saveza, bio najveći slučaj masakra u Evropi.
Ko je bio u pravu: sokolovi ili golubovi?
Politika mira i pokušaj da se politikom punom razumjevanja prema Miloševićevom režimu dođe do promjena, ipak se danas može okarakterisati kao užasna greška Zapada. Diktator ju je shvatio kao propusnicu za dalje «pohode» protiv nacionalnih manjina u bivšoj Jugoslaviji. Miloševiću su bili potrebni uspjesi na planu unutrašnje politike, te se odlučio da za to iskoristi već postojeću mržnju prema albanskoj nacionalnoj manjini u Srbiji koja je bila prisutna kod velikog broja stanovništva. Većina od preko 2 miliona Albanaca u desetmilionskoj Srbiji živi na Kosovu, oblasti koja je po međunarodnom pravu dio Srbije.Oni tamo predstavljaju nadmoćnu većinu. Istovremeno je Kosovo istorijski zemlja nastanka srpske pravoslavne crkve i stoga usko povezana sa srpskom istorijom. Ohrabren postepenim popuštanjem međunarodne izolacije prema njegovom režimu, Milošević je odlučio da najokrutnijim sredstvima krene na albansku nacionalnu manjinu na Kosovu, koju je već i bez toga dvije decenije ugnjetavao Beograd i koja je i sama sada postajala sve buntovnija. Paravojne srbijanske privatne vojske, među njima Tigrovi pod vođstvom kriminalca Arkana Ražnjatovića, i Bijeli orlovi ekstremnog vođe Vojislava Šešelja, su dobili odriješene ruke u pogromima protiv kosovskih Albanaca. Od strane države su se još dešavala druga šikaniranja. Bolnice i univerzitet na Kosovu više nisu smjeli primati Albance. Posljednji Albanci su izbačeni iz policije i iz državne službe, odnosno bili su diskriminisani u državnim poslovima. Tek je «masakr u Račku» ponovo uplašio Zapad. Organizacija za sigurnost i saradnju u Evropi je poslala u ovu regiju oko 2000 «OSCE-posmatrača». Istovremeno su, dobivši legitimitet Rezolucijom Ujedinjenih nacija, trupe iz raznih zapadnoevropskih zemalja stacionirane u susjednoj Makedoniji, ne da bi štitile kosovske Albance, nego da bi u slučaju konflikta evakuisale sa Kosova «OSCE-posamtrače». Međunarodni apel nije mogao da dovede do prestanka progona kosovskih Albanaca od strane srbijanskog režima, niti da spriječi, da paravojne grupe kosovskih Albanaca, a naročito UČK, primjene silu protiv Srba na Kosovu.
Taktika Zorana Đinđića u ratu na Kosovu 1999.
Tek sada je NATO na insistiranje SAD-a kao protumjeru počeo vazdušni napad na Srbiju. Bombardovanje «strateških ciljeva» u čitavoj Srbiji trebalo je da prisili Miloševića da povuče svoje trupe i Kosovo stavi pod međunarodnu kontrolu. Za Zorana Đinđića počinje najteže vrijeme u njegovoj političkoj karijeri. NATO-napadi na preostali dio Jugoslavije su kod stanovništva stvorili solidarnost sa režimom. Kod Miloševićevog vođstva kao i kod velikog dijela stanovništva su pale sve moralne zapreke. Na Uskrs 1999. godine su srpske gerila-trupe počele sistematski da pročešljavaju sve albanske kuće na Kosovu. Stanovništvo su tjerali na ulice, prisvajali sve vrijedne stvari iz kuće koje su na brzinu mogli pronaći, a zatim prepuštali da ih pljačkaju srpski susjedi i nacionalna manjina Roma, koja je takođe bila nastanjena na Kosovu. Na kraju su stanovništvo, uperivši u njih automatske pištolje, tjerali na odlazak .U glavnom gradu Prištini, gdje samo živi 150 000 kosovskih Albanaca, albansko stanovništvo su odveli na željezničku stanicu. Tu su ih zbili u već pripremljene vozove i tek su ih pustili da izađu na maloj stanici General Jankvić na granici prema Makedoniji, gdje ih se rastjeralo u pravcu granice. Nekoliko stotina hiljada kosovskih Albanaca je deportovano na ovaj način. Mnogi su umrli prilikom transporta ili u haosu koji je vladao, dok su danima strpljivo čekali na graničnom području koji je nalazi na velikoj visini i na niskim temperaturama. U seoskim oblastima Kosova je došlo do još gorih napada. Zoran Đinić i Milo Đukanović, predsjednik male jugoslovenske republike Crne Gore, koji je upravo pokušavao da svoju zemlju približi Zapadu, su se nalazili u teškoj poziciji. Još više je stanovništvo, i onako dezinformisano sredstvima propagande i s pravom bijesno zbog NATO-napada, posumnjalo da je riječ o zapadnim agentima. Prvih nedjelja NATO-bombardovanja Jugoslavije, kada su prije svega napadani isključivo vojni ciljeve, Đinđić se još trudio da sa opozicionim partijama u Srbiji i sa Đukanovićem stvori savez protiv Miloševića. To je, doduše, koristilo njegovom ugledu na Zapadu, ali ga je unutrašnjem političkom planu koštalo gotovo svih simpatija. Kada su zatim nakon 2 mjeseca, negdje sredinom maja 1999. godine , SAD i njeni NATO-saveznici počeli da uništavaju i infrastrukturu srbijanskih velikih gradova i industrijska postrojenja, Đinđić se povukao. Ne u inostranstvo, na Zapad, jer bi to još pojačalo već postojeće mišljenje da je «plaćeni agent», nego u tišinu planina male republike Crne Gore, koju je djelimično kontrolisao njegov saveznik, Đukanović.
Kada su već bile uništene sve važne zgrade Ministarstava u Beogradu, snabdijevanje grada strujom i vodom, važne idnustrije, kao i fabrika oružja i automobila Zastava u Kragujevcu i mnoge važne drumske i željezničke saobraćajnice, te autoputevi Srbije, i kada se brojka civilnih žrtava popela na 1000 (prema podacima SAD-a), odnosno na 5000 (prema jugoslovenskim podacima), Milošević je iznenada početkom juna 1999. godine promijenio politiku. Povukao je sve svoje trupe sa Kosova i pristao na međunarodni protektorat, kakav tamo i danas egzistira. Očigledno je tek sada, nakon gotovo tri mjeseca bombadovanja, izgubio svaku nadu da će ukoliko ne popusti preživjeti konflikt politički i fizički. «Sokolovi» među zapadnim političarima su pobijedili. Ali nisu obavili posljednji korak, odnosno snažno svrgavanje beogradskog režima, koji bi vjerovatno zahtijevao ulazak trupa.
Đinđić i pad Miloševićevog režima
Već nekoliko mjeseci nakon sklapanja mira u junu 1999. godine o kosovskom konfliktu nije bilo ni riječi u Srbiji. Znatna većina stanovništva se pomirila sa tim da je regija, koju većina Srba nikada nije ni vidjela sopstvenim okom, za Srbiju ionako izgubljena. Deviza koja se često čula je bila:»Bolje jedna odsječena ruka, nego zapaljena rana u cijelom tijelu.» Privredni fijasko zemlje i svih njenih stanovnika je opet došao u prvi plan. Siguran u pobjedu, Đinđić je opet svugdje bio prisutan, i u svojoj zemlji i na Zapadu. Više nije govorio o ratu, nego o budućnosti Srbije, kojoj je Milošević nanio štetu. Neophodna je bila pomoć sa Zapada da bi se Srbija povela ka Evropi, a srbijanski narod je sada bio zreo za to. Njegov očigledan optimizam da se odlučno usprotivi svakoj tužnoj realnosti je opet bio prisutan. Prije jugoslovenskih predsjedničkih izbora 2000. godine Zoran Đinđić je stvorio uspješno novi, veliki savez gotovo svih opozicionih grupa koji je nazvan DOS, Demokratska opozicija Srbije. Svjestan činjenice da bi on sam na osnovu svog ambivalentnog stava u Kosovo-konfliktu i svoje poznate bliskosti ka Zapadu mogao nepotrebno polarizovati, posjedovao je snagu da se odrekne glavne kandidature, i umjesto toga prvenstvo prepusti šefu jedne druge opozicione partije, Demokratske partije Srbije, DPS, Vojislavu Koštunici. Kao pravnik sa karijerom i profesor na Univerzitetu u Beogradu Koštunica je bio sumnjiva pojava. 1990. godine je prvo zajedno sa Đinđićem bio jedan od osnivača Demokratske partije, DP, prije nego što su se zbog sukoba razišli. Tada se radilo o pitanju, da li bi nekadašnji komunistički funkcioneri smjeli u partiji imati određenu ulogu. Koštunica se za to zalagao, a Đinđić je bio striktno protiv. Iako uvijek pravi diplomata, Đinđić je jednom u momentu slabosti u jednom intervjuu dopustio da se čuje, šta je mislio o svom savezniku i suparniku: «Sa gospodinom Koštunicom uopšte nisam u konfliktu, jer mi i nismo na istoj talasnoj dužini. Ja njega ne razumijem, on mene ne razumije. I u tome se sjajno slažemo.»
Izbori u septembru 2000. godine su prerasli u revoluciju. Situacija pred izbore : lažiranje izbora, cenzura štampe i političko ubistvo. Nekoliko nedjelja prije izbora to se desilo Ivanu Stamboliću, koji je 80-tih godina bio predsjednik Saveza komunista Srbije i tada veliki pomagač svog sljedbenika Miloševića. Stambolić se sada na izborima izjasnio za rušenje Miloševića sa vlasti. Pri jednoj šetnji u blizini svoje kuće u elitnom naselju Beograda, Dedinje, nestao je bez traga. Njegov leš je pronađen u martu 2003. godine u jednoj krečani u blizini Novog Sada. Ubicama se danas smatraju isti ljudi koji će kasnije biti kobni i po Zorana Đinđića. Supruga Sloboda Miloševića, Mira Marković, se internacionalnim nalogom za hapšenje traži kao mogući naredbodavac tog ubistva. Uprkos svemu DOS, savez koji je formirao Đinđić, je u septembru dobio 52% glasova za Koštunicu, a na suprotnoj strani Milošević, koji izbore nije priznao, 35% . Savezna izborna komisija koju je on kontrolisao je objavila rezultate izbora koji su zahtijevali uži krug izbora. Nakon toga je Jugoslovenski ustavni sud, koji je takođe kontrolisao Milošević, naredio ponavljanje izbora. Ali do toga više nije došlo. Đinđić i njegovi saveznici su ponovo organizovali masovne demonstracije na kojima se zahtijevalo da se priznaju rezultati izbora. Slično kao i nekada u oktobru 1989. godine u Demokratskoj republici Njemačkoj imali su sve više pristalica. I isto tako veliki dio policajaca iz nekadašnjeg režima više nije bio spreman da rizikuje svoj život za diktatora. 5. oktobra 2000. godine je pao režim u roku od nekoliko sati. Demonstranti su nahrupili u zgrade parlamenta, televizije i policijskih stanica u centru Beograda. Već sljedećeg jutra su se sa nekadašnje državne televizije, još prethodnog dana od strane režima kontrolisanim novinama, i čak u nekadašnjem komunističkom centralnom glasilu Borba mogli čuti sasvim novi tonovi. Kao što je krajem oktobra 1989. godine za samo jedan dan televizija Demokratske republike Njemačke objavila da će od sada «objektivno» izvještavati, tako su se svi nekadašnji pomagači Miloševićevog režima munjevito okrenuli na kurs opozicije.
Đinđić kao prmijer Srbije i njegova borba protiv vjetrenjača
7. oktobra je Koštunica kao kandidat DOS-a položio zakletvu za jugoslovenskog predsjednika. U istovremeno izabranom jugoslovenskom parlamentu je vlast preuzela prelazna vlada nekadašnjih opozicionih partija. Milošević se prvo neuznemiravan povukao u svoju vilu u beogradskom elitnom naselju Dedinje. U Srbiji je vladala prava napeta atmosfera . Đinđić je to iskoristio. 23. decembra 2000. godine je organizovao prijevremene izbore za parlament Republike Srbije. Ovaj put sa njim kao glavnim kandidatom. DOS je dobio 64,1 % glasova. Đinđić je postao prvi ne-komunistički predsjednik vlade Srbije od 1945. godine. Stvarnim raspadom krnje Jugoslavije koja je postala nepotrebna mogao je da isključi i svog protivnika Koštunicu, iako je on u prvom redu diplomatski najavio da neće odustati od saveza autonomnih država.
Borba Zorana Đinđića kao premijera Srbije
U svom govoru pri preuzimanju ove funkcije Đinđić je opisao položaj svoje zemlje kao dramatičan, što je bez sumnje odgovaralo realnosti. Srbija je u svakom pogledu posljednja u razvoju Evrope, te su temeljne političke i privredne reforme neophodne. To je bio govor «krvi, znoja i suza» kojim je svoj narod želio psihološki da pripremi na teške promjene. Srbijanskom narodu, do tada već iskušavanom raznim patnjama, je mogla takva jednoglasnost biti od koristi, jer je tada promjenom vlasti u Beogradu u jednu razumnu vladu munjevito prestao i međunarodni interes za ovaj region. Otpisane su mnoge milijarde njemačkih maraka i dolara, koje su progutali rat protiv Miloševićevog režima i stacioniranje trupa Ujedinjenih nacija i NATO-trupa na Balkanu. Pregovarački partneri sa Đinđićevom vladom više nisu bili, kao ranije za vrijeme Miloševićeve vlasti, predsjednici i ministri vanjskih poslova najvažnijih zemalja na svijetu. Pri jednom od njegovih prvih državnih posjeta Zapadu u martu 2001. godine srbijanski premijer je stigao samo do kancelarije ministrice Ministarstva za privrednu saradnju, Heidemarie Wieczorek-Zeul (SPD), na čija vrata obično prije dolaze ambasadori zemalja trećeg svijet. Tamo mu je predočena pomoć od jednom ravno 100 miliona njemačkih maraka. Savezni kancelar Gerhard Šreder i ministar vanjskih poslova Joška Fišer, koji je sa Đinđićem bio povezan prijateljskim vezama, koliko je to u tim krugovima moguće, su čak imali takođe vremena za njega. Za ostale sa Zapada, koji su nekada se za njega zanimali, u Parizu, Londonu i Vašingtonu, je Đinđić ostao neko ko dolazi da moli. Svugdje je moljakao da Zapad investira novac u njegovu zemlju. Svugdje je dobijao samo milostinju. «Mi smo jedna izrabljena, siromašna zemlja: osam godina izolacije, osam godina sankcija, osam godina kriminala, mafije, osam godina pljačkanja od strane jedne grupe ljudi na vlasti, bez novčanih rezervi, i uopšte bez rezervi za razvoj. Spremni smo da nam se postave strogu uslovi za demokratske procedure. Ali se nadamo da ćemo dobiti pomoć za privredni razvoj, bar za prvu fazu.» kaže Đinđić. «Osam godina» se odnosilo na period od početka rata u Bosni 1992. godine do revolucije 2000. godine. Izbjegavao je osvrtanje na period Titovog komunizma do 1980. godine ili na pad istog do 1990. godine, jer se on, za razliku od svoje pozicije opozicioniste 1990. godine, nadao da će pridobiti za sebe što je moguće više pripadnika komunističke partije sa zvučnim imenima ili Miloševića. Pragmatična politka moći koja ga je uvijek isticala, ali i istovremeno često diskreditovala. Na planu unutrašnje politike premijer Đinđić je pokušao da glavne istomišljenike sa Miloševićevim režimom tvrdom ličnom politikom brzo liši moći, što mu je samo djelimično uspjelo. Vodeći ljudi u tajnim službama, u ministarstvima unutrašnjih poslova, u oblasti pravosuđa, su brzo izmjenjeni. Ipak, srednji kadar je ostao, a sa njim i korupcija, siva zona između organizovanog kriminala i sigurnonosnog aparata. U jednom potpuno uništenom društvu nakon komunizma, hiperinflacije i rata, koji su uništili u stvari čitavu unutrašnju proizvodnju, uz izuzetak ratarstva i stočarstva, i sve radnike i veliki dio preduzeća u zemlji doveli do prosjačkog štapa, prehranjuje se poštovanja vrijedan broj srbijanskog stanovništva do danas još iz tačno dva izvora prihoda: od nekoliko miliona vrijednih srbijanskih radnika na radu u inostranstvu, koji novac šalju svojim porodicama kući, i od «trgovaca na crno», a koji se bore za opstanak, tako što u jeftinim, pretrpanim autobusima, koji se osjete na dim cigareta i rakiju, noću masovno putuju u Budimpeštu, Seged, Atinu, Bukurešt, Grac, Beč, Bratislavu ili Minhen, da bi tamo nabavili povoljno robu promjenljivog kvaliteta iz pretežno sumnjivih izvora, koja se onda za novac od radnika u inostranstvu može skupo prodati. Analiza Svjetske banke iz juna 2001. godine, koja Srbiju tretira poput nekog afričkog problema, je došla do rezultata, da bi zemlji pri zaduženju prema inostranstvu od 14 milijardi US-dolara, bila potrebna strana pomoć u naredne četiri godine od najmanje 4 milijarde US-dolara. IWF, Internacionalna svjetska fondacija, je odobrila zatim 249 miliona US-dolara «kredita za pomoć». Okvirni dogovor sa Evropskom unijom je osigurao do 2006. godine naredne 2,5 milijarde US-dolara. U odnosnu na novac, koji je konflikt na Balkanu i tako do danas progutao, to je smiješna suma. Samo mirovne trupe u Bosni i na Kosovu, koje bez sumnje omogućavaju tamošnjem stanovništvu život u predvidivim uslovima, koštaju godišnje Svjetsku zajednicu oko 10 milijardi US-dolara. Bombardovanje od kraja marta 1999. godine do 10. juna 1999. godine je moglo dalje progutati oko 20 milijardi dolara, a oko milion izbjeglica u toku građanskog rata, koji su između 1991. godine do otprilike 2000. godine boravili u Njemačkoj, opteretili su samo njemačkog poreznog obveznika prema procjeni sa više od 50 milijardi njemačkih maraka po osobi mjesečno.
Đinđić-mučenik?